Kalandar, Rumi Takvim’in ilk ayıdır. Kalandar’ın birinci günü, Miladi Takvim’e göre Ocak ayının 13 ünü 14. Gününe bağlayan güne tekabül eder. Karadeniz Bölgesinde, özellikle Trabzon ilinde bu gecenin ayrı bir önemi vardır. Geleneksel olarak bu gecede çocuklar dışarı çıkar ve evleri dolaşmaya başlarlar. Ellerindeki torbayı evlerin kapısına koyup zile (kapı tokmakları) bastıktan sonra ev ahalisinin torbanın içine koyacakları hediyeleri beklerler ve bu sırada da bazı maniler söylerler.
Trabzon dışındaki karadeniz illerinin mahalli takvimlerinde, ocak ayı için yaygın olarak zemheri terimi kullanılır, aynı gece benzer eğlenceler yapılmakla birlikte kalandar gecesi gezmelerinde oynanılan seyirlik köy tiyatroları için (karakoncoloz ya da momoyer oyunları) Rumca yerine farklı bir terminoloji kullanılırdı. Kalandar geceleri, köyün genç ve çocukları, kemençe (bazı köylerde tulum ya da şimşir kaval) eşliğinde horonlar oynayarak toplanır, köydeki tüm evleri tek tek gezerler koliva, fındık, meyve, ceviz vs. toplarlardı. Evlerin önüne gelen çocuklar yine köyden köye değişen ama ana teması benzer bir kalandar tekerlemesi söyler karakoncoloz oyunu adı verilen bir seyirlik oyun oynardı.
Kalandar ayının ilk günü eve giren kişinin uğur getireceğine inanıldığından zengin ve temiz giyimli kişilerin Karadeniz türkülerinden birinde adı geçen soğuk zaman dilimi.
Kalandar’ın soğukluğunu vurgulayan iki dize:
Vay olsun bekarlara / kalandar soğuğunda
Manilerden örnekler;
“Kalandar gecesi devlet bacası,
Tasımı dolduran cennet hocası,
Doldurtmayan cehennem hocası,”
“Karlanguş yuva yapar,
Karaağaç doruğuna,
Bizim kızlar dayanmaz,
Zemheri soğuğuna”
“Akşam geldim kapınıza,
Selam verdim yapınıza,
Selamımı almazsanız ,
Daha gelmem kapınıza”
